برحسب گفته شیطان تنها عباد مخلَصین- که معصومانند- از اغواء شیطان در امانند، و آیا مادون آنان که نخست عباد مخلِصین و عادلان می باشند، و نیز مؤمنان غیر عادل با کافران، این هر سه از گمراه شدگان و در نتیجه از جهنمیان اند؟
قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ- إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ (ص:۸۰-۸۱)
شیطان گفت: «پس به عزّتت سوگند (که) همگان را بی‌گمان بس گمراه می‌کنم. مگر بندگان اخلاص‌یافته‌ات را.»
پاسخش در آیه ۸۵ آمده که" ممن تبعک منهم اجمعین" تنها پیروان شیطان را از جهنمیان دانسته زیرا (هم) در (منهم) همان غیر مخلَصین اند، و (من) که براى تبعیض است، این معنى را به ما مى فهماند که غیر مخَلصین در کل جهنمیان نیستند، بلکه تنها (من تبعک) یعنى پیروان مطلق شیطانند، و آیا عادلان که مخلِصین اند پیروان شیطانند؟ و آیا مؤمنان غیر مخلِص که زندگىشان بر مبناى ایمان است- گرچه عصیانهایى هم دارند- از پیروان شیطانند؟ هرگز! پیروان شیطان تنها کسانى اند که حالت درونى و برونى شان کلًا یا اکثراً شیطانى است، ولى مؤمنانى که در فروترین درجات ایمان هستند، اگر با همین ایمان جان بسپارند، اینان جزو پیروان شیطان نیستند، گرچه عذابهایى هم در صورت عدم شفاعت و عدم توبه شامل حالشان بشود، ولى در آخر کار روانه بهشت خواهند شد، چنانکه در سوره حجر آیه ۳۹ و ۴۰ همین جریان تکرار شده، که تنها بندگان مخلَص از گمراهى شیطان نجات مى یابند، و این تهدید شیطان است لیکن این تهدید در آیه ۴۲ است که بر بندگان من هرگز سلطه کلى ندارى مگر پیروان گمراهت که این (عبادى) کل بندگان خدا را در کل شامل است، چه مخلَصین چه مخلِصین، و چه مؤمنینى که احیاناً فسق مى کنند، و تنها پیروان گمراه شیطان استثنا شده اند، که همان کافران مطلق و معاندند، و در آیاتى چند حتى یهودیان، نصرانیان و التقاطیان بشرط ایمان و عدم عناد از نجات یافتگانند:" ان الذین آمنو و الذین هاروا و النصارى و الصابئین من آمن باللَّه و الیوم الآخر فلهم اجرهم" (۲: ۶۲). و چنانکه بتفصیل گذشت اگر عنادى باحق نباشد، در صورت قصور و حتى تقصیر بدون عناد یهودیان و نصرانیان و حتى التقاطیانى که ایمان و عمل صالحى دارند از نجات یافتگانند، و اصولًا جهنم تنها جاى معاندان است و دیگران بشرط ایمان و قصور، و حتى تقصیرى خالى از عناد- مانند غیر مکلفان- همه و همه از اهل بهشت خواهند بود.
منبع : ترجمان فرقان آیت الله محمد صادقی تهرانی
